Гісторыя калгасаў

Назаўсёды засталіся першымі: з гісторыі ўтварэння і развіцця

першых калгасаў зямлі гудагайскай.

Наша зямля гудагайская мае свой гістарычны шлях развіцця. Адметнасць яго вызначаюць людзі, таму ён асаблівы, непаўторны. Аднак зямля наша  толькі невялічкая частачка цэлага – нашай Радзімы. Таму  шлях той – заканамерны, агульны. Не абмінула нас ні адна падзея, ні адна з’ява. І калі па рашэнню кіруючай партыі пачалася ў краіне калектывізацыя, калгасы сталі з’яўляцца і на нашых землях. Але пераход ад векавога адзінаўласніцкага гаспадарання да калектыўнай працы на зямлі быў цяжкім, балючым, палітым крывёй многіх людзей.

Сёняшні сельскагаспадарчы вытворчы кааператыў “Гудагай”, у якім працуюць бацькі многіх нашых вучняў і якому самі нашы вучні дапамагаюць летам і восенню збіраць ураджай, аб’яднаў у сабе землі трох былых   гаспадарак: калгаса “Шлях Леніна”, саўгаса імя Мічурына, часткі калгаса “Чырвоны кастрычнік” і з’яўляецца зараз адной з буйнейшых сельскагаспадарчых адзінак раёна.  Аднак мы паставілі перад сабой мэту расказаць не аб сёняшнім СВК “Гудагай”, а аб тых першых параўнальна невялікіх базавых калгасах і аб іх ролі ў жыцці нашых недалёкіх продкаў.

З гісторыі ўтварэння і развіцця саўгаса імя Мічурына

Як вядома, калгасы на Астравеччыне масава сталі стварацца ў 1949-1951 гг. Тады  кожная вёска была  асобным калгасам. З кнігі “Памяць. Астравецкі раён” [1, 352 – 354] можна даведацца, якія калгасы былі створаны ў кожным сельскім савеце.  На яе аснове, а таксама выкарыстаўшы іншыя крыніцы, мы склалі храналагічную табліцу ўтварэння калгасаў, што пазней увайшлі ў склад СВК “Гудагай”.

Назва вёскі	Назва калгаса	Год утварэння	Аб’яднанне ў калгас	Аб’яднанне ў калгас	Аб’яднанне ў СВК	Канчатковае аб’яднанне
Керміляны	Імя Чарняхоўскага	1949		Калгас “Шлях Леніна”, 1971	СВК “Гудагай”	СВК “Гудагай”, 2012
Пранюны	Імя Кутузава	1949
Вайшнарышкі	Імя Кутузава	1949
Сасноўка	Імя Суворава	1949
Бліканы	Імя Суворава	1949
Груздоўшчына	«Путь Ленина»	1949	“Шлях Леніна”, 1952 (сюды ж увайшоў калгас “Чырвоная зара”)
Германішкі	«Путь Ленина»	1949
Лазоўка	«Путь Ленина»	1949
Малыя Пушчавыя	Імя Сталіна	1949
Бальшыя Пушчавыя	Імя Сталіна	1949
Ліпкі	“Красный партизан”	1950
Вавераны	“Красный партизан”	1950
Гурэлі	Імя Сталіна	1949
Шунэлішкі	Імя Сталіна	1949
Мястэчка Гудагай	Імя Сталіна	1949
Вёскі палушскага накірунку:	«Сталинец»	1949
	Імя Сталіна	1949	Саўгас імя Мічурына, 1952	Саўгас імя Мічурына	СВК “Палушы”
	«Страна советов»	1950
	“Питер”	1950
	“Советская Беларусь”	1949
	Імя Вішнеўскага	1949
	«Октябрь»	1949
	“Маяк”	1950
	“Первое мая”	1950
	Імя Мічурына	1950
Населеныя пункты, прылеглыя да вёскі Малі	“Первое мая”	1950	Калгас “Чырвоны кастрычнік”		СВК імя Гашкевіча

Храналагічная табліца: “Утварэнне СВК “Гудагай”.

Як успамінаюць нашы састарэлыя бабулі і дзядулі, працэс утварэння калгасаў суправаджаўся супраціўленнем мясцовага насельніцтва. Няпроста было аддаць маёмасць, набытую крывавым мазалём, у агульнае карыстанне. Таму многія адказваліся падпісаць заяву аб уступленні ў калгас, і, значыць, аддаць туды свайго каня, карову, працоўны інвентар.

 Калектывізацыю праводзілі прысланыя з Уходняй Беларусі людзі, якія мелі нейкую адукацыю. У дапамогу ім  давалі ўпаўнаважаных раённымі ўладамі мясцовых актывістаў. Былі нават прадстаўнікі з Расіі, так званыя “двадцаціпяцітысячнікі”. Разам яны праводзілі прымусовы запіс у калгасы.

Дзякуючы цесным стасункам школы з прафесарам Ульянаўскага медыцынскага ўніверсітэта Малафеевым Анатолем Мікалаевічам, яго ўнікальнай дапытлівай памяці (а ён амаль дзесяцігоддзе ў дзяцінстве жыў у Палушах), мы змаглі значна дапоўніць гісторыю ўтварэння аднаго з калгасаў мікрараёна нашай школы – калгаса “Перамога” з сядзібай у вёсцы Палушы. У кнізе “Памяць” чытаем, што ў Гудагайскім сельскім савеце быў створаны калгас “Перамога” (в.Палушы, 36 гаспадарак, 24 кані, старшыня Васіль Міхайлавіч Грышын) [1, 352]. Аднак сапраўднае прозвішча першага старшыні было Грышкін, аб сведчыць запіс у яго працоўнай кніжцы, і на гэта звярнуў нашу ўвагу А.М.Малафееў, таму што Грышкін В.М. – яго родны дзядзя.

                

Нарадзіўся Васілій Міхайлавіч Грышкін у 1921 годзе ў расійскім сяле Сякірына, што на Разаншчыне. Закончыў школу, паспеў папрацаваць на шахце і быў прызваны на сапраўдную службу ў 1940 годзе.

Грышкін В.М. (першы справа) у 1940 годзе напярэдадні прызыва ў армію

з іншымі прызыўнікамі 1921 года нараджэння

А там грымнула Вялікая Айчынная. І пачаўся шматпакутны шлях дарогамі вайны спачатку на ўсход, затым – на захад. Быў удзельнікам Сталінградскай бітвы, вызваляў Кёніксберг, Каўнас, Мінск, Вільно.

Фотаздымак 1944 года, пасля вызвалення Вільна.

Адважны і разважлівы, працуючы ваенным сувязістам, меў лёгкае раненне і меў узнагароды: медалі “За адвагу” і “За ўзяцце Кёніксберга”.  А лёс распарадзіўся так, што тут, на нашых землях, не так разбураных вайной, ён застаўся на нейкі час.  У вёсцы Палушы спаткаў сваё каханне. Мясцовая дзяўчына Генуэфа Вікенцеўна Аўдзей у 1946 годзе стала яго жонкай. Спачатку працаваў у лясніцтве, а затым быў абраны на пасаду старшыні толькі што ўтворанага калгаса. Нялёгкая гэта была работа, калі мала ад каго з мясцовых можна было пачуць добрае слова ў свой адрас. Але час патрабаваў няўмольнага руху наперад. І калгас, дзякуючы старшыні, жыў, паступова прывабліваючы ў свае рады ўсё больш вяскоўцаў. А Грышкіна В.М., як аднаго з лепшых кіраўнікоў, накіроўваюць на вучобу ў Пінскую сельскагаспадарчую школу па падрыхтоўцы старшынь калгасаў, адкуль ён праз тры гады вяртаецца з дыпломам агранома і паступае ў распараджэнне Астравецкай МТС.

Але калі ў 1955 годзе прагучаў прызыў партыі на асваенне цэлінных і залежных зямель, сям’я Грышкіных была сярод першых, хто туды выехаў. Ды так там і застаўся назаўсёды. Памёр у 1969 годзе, пахаваны ў адным з населеных пунктаў Кустанайскай вобласці Казахстана.

У той час, калі Грышкін В.М. выязджае на вучобу, старшынёй калгаса “Перамога” абіраецца Малафееў Мікалай Васільевіч (1917 – 1985). Родам ён таксама з Сякірына. Перад вайной скончыў школу ФЗУ (фабрычна-заводскага навучання) і працаваў на шахце. Калі пачалася вайна, быў прызваны ў Чырвоную Армію.  Вайну прайшоў у складзе міннай роты ад першага дня да Сталінграда, дзе быў цяжка паранены. А пасля вайны з сям’ёў прыехаў па запрашэнню Грышкіна ў Палушы.

Фотаздымак 50-ых г.г.  Малафееў М.В. (злева) і Грышкін В.М.

Як адукаваны чалавек, ён быў тут запатрабаваны. Адразу атрымаў пасаду загадчыка раённай арганізацыі “Заготлён”, а пазней стаў старшынёй мясцовага калгаса. Некаторыя дэталі тагачаснага калгаснага жыцця добра памятае А.М. Малафееў, і яны пацвярджаюць агульныя тэндэнцыі ў развіцці калгаснага руху.

Як вядома, ураджайнасць палёў у той час была вельмі нізкая. І каб неяк яе павысіць, збіралі па хатах попел, курыны памёт. Гэтае удабрэнне дадавалі да таго, што давалі мясцовыя, не вельмі шматлікія фермы. Дапамагалі дарослым  ў гэтым і школьнікі. Дзеці рабілі таксама свой пасільны ўклад і ў іншыя калгасныя справы. Паколькі ў тыя першыя гады калгаснага жыцця не было ніякай тэхнікі, то праца была выключна ручной. Уручную сеялі, палолі, уносілі ўдабрэнне, жалі, малацілі збожжа, апрацоўвалі лён і г.д., і  часу ў дарослых было вельмі мала. Таму, напрыклад, выпас жывёлы пад наглядам пастуха лажыўся на дзіцячыя плечы. Памятае Анатолій Мікалаевіч Малафееў, як пасвілі авечак. Іх таксама абагульнілі,  і па нарыхтоўцы як мяса, так і воўны калгасам даводзіліся паказчыкі па іх здачы. Авечка – жывёла непрыхатлівая да пашы, таму авечыя атары выганялі на ўзлескі, на паросшыя асакой балоты. А ў першыя пасляваенныя гады развялося многа ваўкоў. Узброеныя толькі доўгай пугай, на канец якой прывязвалі гайку, адкручаную з чыгуначнай рэйкі, хлопцы адважна адбівалі напады ваўка на калгаснае стада.

 А яшчэ, каб павысіць паказчыкі па здачы мяса, у калгасе “Перамога” старшыня Малафееў завёў кролікаў. Іх раздалі па дамах, і гаспадары запусцілі іх у паўпустыя пасля здачы ў калгас сваёй жывёлы хлявы. Праз некалькі месяцаў кролікі змаглі добра размножыцца, але зноў прыйшлося змагацца з галоднымі ваўкамі. Тыя па начах рабілі падкопы пад фундаменты, дзе парабілі сабе норкі маленькія спрытныя вушасцікі. Тады над вёскай стаяў сабачы жахлівы  вой, палохаючы дзяцей. Старшыні прыйшлося ўзброіцца двухстволкай, каб адганяць стрэламі няпрошаных гасцей.

Неабходнасцю стала на пачатку 50-ых г.г. пабудова новых калгасных ферм. Так пад кіраўніцтвам старшыні Малафеева быў пабудаваны новы кароўнік. На жаль, адна з навальніц яго вельмі пашкодзіла. Дзеці якраз у гэты час вярталіся з Гудагайскага клуба пасля прагляду фільма. Яшчэ здалёку ўбачылі яны полымя і людзей, што пад праліўным дажджом беглі да новабудоўлі. А наперадзе быў старшыня на сваім старшынёўскім жарабцы. Пажар патушылі і жывёлу ўратавалі, аднак шкода была нанесена немалая.

Сям’я Малафеевых разам з Грышкінымі выехала на ўздым цалінных зямель. Трэцім старшынёй калгаса “Перамога” стаў Лауш. Потым яны часта змяняліся з узбуйненнем калгасаў.  І калі на пачатку 50-ых гг на Астравеччыне было 127 калгасаў і 1 саўгас, то ў 1955 годзе  былі ўжо толькі 52 калгасы і адзін саўгас, як сведчыць тая ж кніга “Памяць” [1, 354].

Асаблівая старонка ў жыцці палушанскіх земляробаў – час, калі ў 1970 годзе на аснове аб’яднання калгасаў “Першае мая”, “Праўда” і імя Мічурына  быў створаны саўгас імя Мічурына. Старшынёй яго быў прызначаны Антон Іванавіч Галяк.

Фотаздымак пачатку 80-ых г.г. ХХ ст.

Галяк А.І. – старшыня саўгаса імя Мічурына

Нарадзіўся ён на Смаргоншчыне. У свой час з адзнакай закончыў Горыцкую сельскагаспадарчую акадэмію. Нейкі час працаваў у Маладзечненскім раёне аграномам. А затым было прызначэнне  ў Астравецкі раён.

Перыяд кіравання Галяком А.І. саўгасам – гэта перыяд росквіту гаспадаркі. Набывалася новая тэхніка (трактары, камбайны, аўтамабілі). Былі пабудаваны раскошныя для таго часу кантора, клуб, бібліятэка, дзіцячы садок, зернесушылка, зернесклады, мехсектар, мадэрнізаваныя фермы. Будавалася нямала жылля для працаўнікоў.

За сваю працу Антон Іванавіч меў высокія ўзнагароды: Грамата Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР, граматы абласнога і раённага ўзроўню.

Саўгас Мічурына быў спецыялізаванай гаспадаркай. Поўная яго назва – саўгас-філіял “Заготскототкорм”. І немалая заслуга ў высокім вытворчых паказчыках гаспадаркі была ў галоўнага заатэхніка Рагаўцова Уладзіміра Фаміча(1931 -1983).

Рагаўцоў У.Ф. (у цэнтры) – галоўны заатэхнік саўгаса імя Мічурына.

Ураджэнец Віцебшчыны, выпускнік Віцебскага ветэрынарнага інстытута (1957 г), ён усё сваё працоўнае жыццё правёў на Астравеччыне. Заатэхнік і намеснік старшыні калгаса, старшыня калгаса і зноў  галоўны заатэхнік – гэта яго службовыя пасады. Дзякуючы яго шматгадовай бездакорнай працы, шырокім спецыяльным ведам, уменні наладзіць стасункі ў першую чаргу з жывёлаводамі дазволілі гаспадарцы быць лідэрам у сваёй галіне, аб чым сведчыць пажоўклая газетная выразка з раённай газеты.  Уладзімір Фаміч быў удалым селекцыянерам. У адзін з гадоў за значнае паляпшэнне якасных паказчыкаў мясцовай пароды свіней  ён стаў удзельнікам адкрыцця выставы ВДНГ. Наогул, гэта  быў чалавек актыўнай жыццёвай пазіцыі, аб чым сведчаць некаторыя яго ўзнагароды, якія захаваліся ў сям’і. “Згарэў на рабоце”, - сказалі аб Рагаўцову Уладзіміру Фамічу сучаснікі, калі нечакана проста на ферме наступіла яго смерць  на 52 годзе жыцця.

Гістарычны шлях развіцця калгаса “Шлях Леніна”

Надзвычай цяжкімі былі і першыя гады станаўлення другой базавай гаспадаркі сёняшняга СВК “Гудагай” – калгаса “Шлях Леніна”, створанага ў вёсцы Вавераны. Пасля першага ўзбуйнення цэнтрам калгаса стала мястэчка Гудагай. І гэта гаспадарка ўжо ў 1953 годзе атрымала ад дзяржавы першы трактар і грузавы аўтамабіль. Аднак гэта тэхніка не вельмі паправіла стан рэчаў у калгасе. Жылі людзі недаядаючы, але цяжка працуючы. Па вобразнаму выказванню былога старшыні Валуевіча Мечыслава Аляксандравіча, свой заробак за год у выглядзе збожжа калгаснік мог занесці дадому, злажыўшы ў мяшок, на плячах. Атрымлівалі калгаснікі і невялікія грошы. Так, у 1950 годзе на адзін працадзень было выплачана па 58 капеек, у 1951 – па 65 капеек, у 1955 – 32 капейкі,  у 1959 – 1 рубель11 капеек. Пасля грашовай рэформы 1961 года на адзін працадзень зноў атрымлівалі па 58, 72, 40 капеек. А ў  асабліва цяжкім 1965 – толькі па 20 капеек на працадзень.  Адна са старажылаў успамінала, што да 1965 года цукар у сям’і куплялі толькі да вялікіх святаў. А каб парадваць сваіх дзетак, восенню варылі з цукровых буракоў сіроп.

Але час мінаў, краіна Саветаў паступова ўмацоўвала сваё становішча, і матэрыяльнае жыццё змянялася да лепшага. Асабліва гэта было заўважна там,  дзе кіраўнікамі былі людзі разумныя, адказныя, адданыя сваёй працы.

У 1962 годзе ў калгас “Маладая гвардыя” з цэнтрам у вёсцы Слабодка быў прызначаны новы старшыня – Валуевіч Мечыслаў Аляксандравіч, і на гэтай пасадзе ён адпрацаваў 40 гадоў, заслужыўшы ганаровае званне “Заслужанага работніка сельскай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь”, трох ордэнаў і медаляў. 

 

Валуевіч М.А. – старшыня калгаса “Шлях Леніна”.

Дасталася яму ў спадчыну гаспадарка запушчаная, з вялікімі даўгамі, а яго папярэднік быў звольнены з пасады  “за развал гаспадаркі”. Але ўжо першы ўраджай 1963 года, хоць па сёняшніх мерках ён быў мізэрны, дазволіў не толькі заплаціць калгаснікам, але і засыпаць семфонд, што забяспечыла людзям магчымасць  без страху чакаць прыход наступнай вясны.

У 1971 годзе адбылося чарговае ўзбуйненне гаспадаркі. Калгасы “Шлях Леніна” з цэнтрам у мястэчку Гудагай і калгас “Маладая гвардыя” з цэнтрам у вёсцы Слабодка зліліся ў адну гаспадарку – калгас “Шлях Леніна” з цэнтрам у вёсцы Слабодка. Старшынёй быў абраны Валуевіч М.А.

У 70-80-ых гг мінулага стагоддзя калгас дасягае самых высокіх вяршынь у сваім развіцці. Побач са старшынёй працуе калектыў аднадумцаў, такіх жа адданых справе, адказных і творчых людзей. Гэта перш за ўсё галоўны аграном калгаса Слясарчык Вікенцій Віктаравіч, які адпрацаваў на гэтай пасадзе 33 гады, прыйшоўшы ў гаспадарку зусім маладым спецыялістам.

Слясарчык В.В.

Яшчэ ў 1970 годзе калгас браў на сябе абавязак атрымаць рэкордны для таго часу ўраджай – 30 цэнтнераў з гектара, аб чым сведчыць артыкул у “Астравецкай праўдзе”.  А ўжо ў 1974 годзе, дзякуючы намаганням і арганізацыйным здольнасцям маладога агранома, калгас атрымаў па 32,9 цэнтнера, што было вышэй за сярэдні паказчык па раёну  на цэлых 4 ц. Усё сваё працоўнае жыццё Вікенцій Віктаравіч прысвяціў калгасу “Шлях Леніна”, і на працягу усіх 33 гадоў паказчыкі ўраджайнасці зернавых, бульбы і караняплодаў былі вышэйшыя за агульнараённыя, а ў  некаторыя гады  - вышэй абласных. Праца В.В. Слясарчыка была адзначана двумя Бронзавымі медалямі ВДНГ, медалём “За трудовую доблесть”, Граматай Вярхоўнага Савета БССР.

Добрым словам успамінаюць і былыя кіраўнікі калгаса, і радавыя калгаснікі галоўнага заатэхніка калгаса Марозіка Адама Браніслававіча. Разам са старшынёй яны настойліва працавалі над павышэннем удояў калгаснага статку: куплялі племянную жывёлу ў Літве і Латвіі, будавалі новыя фермы, пераабсталёўвалі старыя, дапасоўваючы іх да новых стандартаў, удасканальвалі рацыён кармлення статку буйной рагатай жывёлы. Невыпадкова ж на базе гаспадаркі быў праведзены рэспубліканскі семінар па прапагандзе перадавых метадаў вырошчвання і дагляду жывёлы, а многія даяркі і даглядчыкі ўдастоены самых высокіх урадавых узнагарод. На працягу амаль трох дзесяцігоддзяў калгас “Шлях Леніна” утрымліваў першыя месцы ў раённых зводках па вытворчасці малака і вырошчванню маладняку.

У савецкі час часта гучалі словы: “Тэхніка і кадры вырашаюць усё”. З вялікай павагай адносіліся ў калгасе да галоўнага інжэнера Трусевіча С.І.. Толькі ён ды старшыня атрымалі званне “Заслужаны работнік сельскай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь”. Не атрымаў Станіслаў Іосіфавіч у свой час адукацыі, але быў ён “самародак ад Бога”. Ён адчуваў тэхніку не толькі рукамі, але і душой. Быў патрабавальны, шчыры, камунікабельны. Таму і праблем з механізатарамі ў калгасе не было.

Справы ў гаспадарцы ва ўсіх накірунках ішлі вельмі ўдала. Многія калгаснікі з году ў год атрымлівалі ордэны і медалі. У калгаснай Кнізе славы былі запісаны імёны 34 ардэнаносцаў. У 1984 годзе калгас “Шлях Леніна” стаў лідэрам ва Усесаюзным спаборніцтве і атрымаў Пераходны Чырвоны сцяг ЦК КПСС, Савета міністраў СССР, ВЦСПС і ЦК ВЛКСМ, якое засталося ў гаспадарцы назаўсёды. Было ў калгасе много грамат, сярод якіх і Ганаровыя граматы Вярхоўнага Савета БССР.

Заключэнне

Гісторыя – гэта падзеі, якія змяняюць стан рэчаў і рэчаіснасць у цэлым. Яна хуткаплынная, асабліва ў апошняе стагоддзе. Людзі аднаго пакалення сталі сведкамі гіганцкага кроку наперад у матэрыяльнай сферы. Калі людзі паважанага ўзросту ў маладосці хлеба не елі ўдосталь, як цуд успрымалі з’яўленне радыё, а аб даступнасці адукацыі толькі марылі, то ўжо сёняшнія школьнікі з недаверам і здзіўленнем слухаюць успаміны старажылаў аб усім гэтым.

Але ў “іванаў бяспамятных” няма перспектыў маральнага развіцця. Не выхаваўшы павагі да тых людзей, якія сваімі жыццямі, перамогамі і памылкамі стваралі рэчаіснасць другой паловы ХХ стагоддзя, мы будзем сказаны на бездухоўнасць, бо адной з галоўных рыс кожнага пакалення павінна быць удзячнасць папярэднікам за дасягнутае, за зробленае імі дзеля дабрабыту наступных пакаленняў.  Тое, як самаадана, з упэўненасцю ў карысці для людзей стваралі нашы папярэднікі калгасы, з года ў год дабівючыся ўсё вышэйшых паказчыкаў, ствараючы лепшыя ўмовы для жыцця і дабрабыту людзей,  павінна стаць прыкладам для тых, хто сёння вучыцца быць грамадзянінам, рыхтуецца ўступіць у самастойнае жыццё.

А тыя, аб кім мы расказалі, у гісторыі развіцця нашага рэгіёну назаўсёды засталіся першымі, першапраходцамі ў нялёгкай справе перабудовы грамадскага жыцця.

Асабістыя рэчы працаўнікоў калгаса